Η Σουμελά ‘ς σον φεμινισμόν!

Γράφει η Χριστίνα Μετενίδου, φιλόλογος - εκπαιδεύτρια ποντιακής διαλέκτου

«Η Σουμελά ‘ς σον φεμινισμόν» είναι ένα θεατρικό έργο που αναδεικνύει το ταξίδι μιας πόντιας γυναίκας, της Σουμέλας, που ανακαλύπτει τον φεμινισμό και αποφασίζει να ανατρέψει τους παραδοσιακούς ρόλους της. Ένας βαθύς και επίκαιρος διάλογος για την ανισότητα των φύλων και την ανάγκη για αλλαγή στις κοινωνικές πραγματικότητες που περιορίζουν τις γυναίκες.

Η Σουμελά είναι μια γυναίκα που για μια ζωή υπηρέτησε τους ρόλους της μάνας και της συζύγου. Ωστόσο, μόλις ανακαλύπτει τον φεμινισμό, αποφασίζει να αρχίσει ένα ταξίδι αυτογνωσίας και ανεξαρτησίας. Φανερά επηρεασμένη από την μόδα της εποχής, σηκώνει κύματα αντιδράσεων στο στενό οικογενειακό της περιβάλλον.

Σε όλο το έργο, παρουσιάζονται πολλά αστεία δρώμενα, καθώς η Σουμελά προσπαθεί να προσαρμοστεί στη νέα της πραγματικότητα και να ανατρέψει άρδην τις παλιές συνήθειες. Ο διάλογος με τον σύζυγό της αποτελεί ένα ενδιαφέρον και πολλές φορές αστείο μέρος της πλοκής, καθώς η Σουμελά μάχεται για την αυτονομία της και την ισότητα των φύλων, χωρίς την απαραίτητη γνώση και παιδεία.

Η συγγραφέας κ. Κοτίδου απεικονίζει με δεξιοτεχνία τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες που προσπαθούν να απελευθερωθούν από τις παραδοσιακές προσδοκίες και να διεκδικήσουν τη δράση τους. Χρησιμοποιώντας ποντιακές φράσεις της καθημερινής ζωής, προσφέρει μια δροσερή και διασκεδαστική προσέγγιση στο θέμα του φεμινισμού και της ισότητας των φύλων.

Το έργο προσφέρει μια εποικοδομητική προοπτική στη θέση των γυναικών σε μια κοινωνία που εξελίσσεται, καθώς η Σουμελά ανακαλύπτει τον φεμινισμό και γίνεται μια ισχυρή αφήγηση χειραφέτησης από τα δεσμά της καταπίεσης. Η προσπάθειά της να ασπαστεί τον φεμινισμό σημαδεύεται από παρεξηγήσεις και αστεία δρώμενα, κάνοντας το ταξίδι της ακόμα πιο ενδιαφέρον και εμπνευσμένο.

Το βιβλίο είναι στο μεγαλύτερό του μέρος γραμμένο στην ποντιακή διάλεκτο. Η ποντιακή διάλεκτος γεννήθηκε στα παράλια του Ευξείνoυ Πόντου από Ίωνες αποίκους τoν 8o αιώνα π.Χ. και ομιλείται μέχρι και σήμερα. Διέσωσε αρκετά ομηρικά στοιχεία και είναι η μοναδική διάλεκτος της ελληνικής γλώσσας που είναι τόσο κοντά στην αρχαία ελληνική. Η έλλειψη επικοινωνίας και οι μεγάλες αποστάσεις μεταξύ των διαφόρων περιοχών του Πόντου οδήγησαν στην ανάπτυξη των ιδιωμάτων, τα οποία σήμερα αρχίζουν να εκλείπουν. Στο βιβλίο συναντάμε πολλές ποντιακές λέξεις που προέρχονται από την αρχαία και ομηρική περίοδο:

· λάς’ = μακάρι, από τον αόρ. έλαχον του ρ. λαγχάνω= τυχαίνω σε κλήρο

· λώμα = ρούχο, από το αρχ. λώμα = νήμα, κλωστή υφάσματος

· ξάι=καθόλου, από το μεταγ. ουσ. εξάγιον = ζυγαριά

· λαταρίζω = σαλεύω, κουνάω, από το αρχ. ελατήρ

· κινθέατα = τσουκνίδες, από το αρχ. κνίδη =τσουκνίδα

· καταμάγια= πανί με το οποίο καθάριζαν, από το ομηρ. καταμάγειον (ίδια σημασία)

· ‘κι =δεν, από το ομηρικό ουκί/ ουχί

· εξαγουρεύω= εξομολογώ, από το ομηρ. εξαγορεύω =διηγούμαι

· ωριάζω= εποπτεύω, παραμονεύω , από το αρχ. ώρα = φροντίδα, εποπτεία

Οι παροιμίες «είναι τα σοφά κληρονομήματα των αιώνων, που με φραστική συντήρηση παραδίδονται από τη μια γενιά στην άλλη διδάσκοντας την εμπειρία τους και δίνοντας έτοιμους τύπους αλληγορίας και παρομοίωσης, που χρειάζονται για να στηρίζουν ή να τεκμηριώνουν το λαϊκό λόγο». Οι ποντιακές παροιμίες εκφράζουν αλήθειες για τη ζωή και εύστοχα χρησιμοποιούνται από την συγγραφέα του βιβλίου.

Ενδεικτικά παραδείγματα:

· Το πολλά βούτορον ‘ς σα κινθέατα πα βάλ’ν ατο.(=Το πολύ το βούτυρο το βάζουν και στις τσουκνίδες.)Όταν κάτι μας περισσεύει, γινόμαστε σπάταλοι.

· Θα ελέπετε πόσα ωβά θ’ ευτάνε φούστορον.

(=Θα δείτε με πόσα αυγά φτιάχνουν ομελέτα.)Αντίστοιχο του «πόσα απίδια βάζει ο σάκος».

· Ο καπαετλής κι άλλο πολλά τσαίζ’, για να κρύφτ΄ το καπαέτ’ν ατ’.(Ο ένοχος φωνάζει ακόμη πιο πολύ, για να κρύψει το φταίξιμο του.)

· Με την καλατσήν αυλάκ’ ‘κ’ εβγαίν΄.(=Με τα λόγια, αυλάκι δε βγαίνει.)Με τα λόγια, δουλειά δε γίνεται. Αντίστοιχο του «Ο Μανώλης με τα λόγια χτίζει ανώγεια και κατώγεια».

Η ποντιακή κοινωνία ήταν μια πατριαρχική κοινωνία, όπου ο άντρας ήταν ο αφέντης, ενώ η γυναίκα δεν είχε πολιτικά ή κοινωνικά δικαιώματα. Ο ρόλος της περιοριζόταν στα οικιακά και τις αγροτικές εργασίες. Παραθέτω ένα απόσπασμα από το βιβλίο, όπου η Σουμέλα κάνει λόγο για την πεθερά της : «Όλον την ημέραν χωρίς φαῒν, ‘ς σο μαντρίν, ‘ς σην παχτέν… Το τραπέζ’ στρούται, όταν έρται ο αφέντης ‘ς σ’ οσπίτ’. Εθέλ’νεν να κρατώ και μά’, να λέει με ό,τι θέλ’ και εγώ να κρατώ τη γλώσσα μ΄ δεμένον..» Το εθιμοτυπικό του μά’ ( από αρχ. ρ. μάχομαι) ήθελε τη νύφη να μην απευθύνει τον λόγο στα πεθερικά της, ως ένδειξη σεβασμού και υπακοής.

Όσον αφορά στη μόρφωση και την εκπαίδευση των γυναικών, αυτή αποτελούσε πολυτέλεια. Για τη μόρφωσή τους επικρατούσε μια εντελώς διαφορετική άποψη έναντι των αγοριών: «Για το κορίτζ’ γράμματα είν’ τό πλέξιμο τ’ ορταρί, νά σαχταρών’ τα σκεύ και άμα παντρεύ’ νά εφτάει παιδία και αφήν’ ρίζαν ’ς σ’ οσπίτ’». Την ίδια άποψη συναντάμε και στο βιβλίο, όπου χαρακτηριστικά αναφέρει ο σύζυγος της Σουμέλας «Μαθάνετε, παρέμ, τιδέν τογρίν, φαῒα, ράψιμον, πλέξιμον;».

Καταληκτικά,«Η Σουμελά ‘ς σον φεμινισμόν» είναι ένα βιβλίο που θα μας προβληματίσει αλλά και θα μας προσφέρει άφθονο γέλιο.

«Η Σουμελά ‘ς σον φεμινισμόν» θεατρικό έργο, εκδόσεις ΟΣΤΡΙΑ